Modern Muallim ve Mektep sisteminin temelini oluşturan, İslam tasavvuf ve düşünce terbiyesinin şekillendiği, Zaviye, Derğah yada Tekkeler sosyal yapıların en başında gelen yerlerdendir. İlim ve öğretim zaviyeler ve tekkeler aracılığıyla halk arasına indirgenip hizmetleri vakıflar aracılığıyla yaygınlık kazanmıştır. Eğitim ve öğretimin dışında Zaviyeler ve vakıflar gelip geçen yolculara yeme, içme geçici olarak barınma gibi sosyal hizmetleri de üslenmişlerdir. Erzurum, Sivas, Malatya, Bağdat, Halep yolu güzerğahının merkezi konumun da bulunan Tut’ da ki bu saosyal yapıların yüklenmiş olduğu sorumluluk ve madi manevi ağırlığını tahmin etmek güç olmasa gerek. Zaviyeler ve tekkeler’in kapatılması (Kasım 1925) kanunu ile resmen kaldırıldıysa da, Tut’ da okul teşkilatının 18. Yüzyıl sonlarında yapılanması, daha önceleri zaviyelerin yerine geçtiği, köy odaları olarak evrimleştiğini ifade etmek mümkün. Tut’ da ki bilinen bu sosyal yapının ilkini oluşturan Şeyh Abdurrahma Erzincan-i’nin evlatlarından birisi de Şeyh Mehmed Erzincani’dir.
Abdurrahman Erzincani; Saffiyuddin Erdebili’nin müridi ve halifesi olduğu kaynaklarda belirtilmektedir. Saffiyuddin Erdebili, mehşur mutasavvıflardan olup Erdebil’ de zaviye nişin idi. İmam Kazım neslinden olan bu zat, 735-1335 senesinde vefat etmiştir. Şeyh Abdurrahman Erzincani’ nin, Şeyh Hamid-i (Somuncu Baba) ile tanışıklığı ve bir rivayete görede akrabadır, evlatlarından birisinin de Darende’ de bulunması bu tezi desdeklemektedir. Orta Asya kökenli bir soydan olup, Horasan Erzincan’ında ilim tahsil ettikten sonra Erdebil’e Şeyh Safiyuddin’in yanına giderek onun müridi olmuş ve tasavvuf eğitimini aldıktan sonra onun halifesi olarak irşat görevi ile Anadolu’ya gelmiştir. Diğer bir kaynaga göre ise Şeyh Abdurrahman Efendi’nin Evlâdı Resûl olduğu da rivayet edilir. ‘’Seyyid Abdulkadir ve Seyyid Osman ve Seyyid Ebu Hureyre nam kimesnelerin ecdadından Şeyh Abdurrahman Erzincani’’kayıdı da görülmektedir. Hicaz’ın bir köyünden gelip Zey köyüne yerleştiği ve aynı köyde vefat ettiği, Amasya,Tokat, Adıyaman, Tut, Antep, Darende, Elbistan, Maraş, Malatya civarında büyük bir manevi etki sahibi olan Abdurrahman-ı Erzincani’nin bu bölgelerde adına yapılmış cami, mescit, vakıf ve zaviyeler vardır. Abdurrahman-ı Erzincani; Yıldırım Bayezıd (1389-1402) devri, Halvetiyye tarikatı önde gelen alim ve tasavvuf ehlilerindendir, Halveti’lerin taçları beyaz çuha ve keçe üstüne siyah dikişlidir, 1420-1512 yılları arasında kayıtları belgelerde sabittir. Özbekistan’ın Buhara şehirinin, Erzincan kasabasından gelip, Zey köyüne yerleşip, çevresini manevi etki altına alıp, evlatları aracılığıyla çevre yerleşkelere yayılarak aynı amaçla vakıflar kurup tasavvuf yayma hizmetlerini ifa etmişlerdir. Bu evlatlarından birisi de Mehmet Şeyh-Ali yada Ahi-Ali adını da taşıyan, Kabri Tepebağ (Ziyaret) içerisinde vakıflardan ve zaviyelerden biriside Tut’da bulunmaktadır. Nitekim Kanuni Dönemi vergi defderlerinde Tut’ un gelirinin tamamı Abdurrahman-ı Erzincani vakfına verilmiştir. Ahi Ali Babanın Tut ve çevresinde çok büyük manevi ve kültürel etkisi vardır, Tut Kasabasının özellikle sosyal ve ekonomik gelişmesine önemli katkısı olmuştur. Vakfın yönetimi evlatlara şartlı olduğundan tüm hizmetleri yöneticilik dahil arazilerin ve tekkelerin bakımı ve idaresi evlatları aracılığıyla yapılmıştır.
Yine kayıtlardan anlaşıldığına göre Abdurrahman-ı Erzincani evladı Mehmed’in evli olduğu belirtirmektedir, evli olduğundan zürriyrtinin devam ettiği yüksektir. Tut’da da evlatları muhtemelen yaşamakta ancak Tut’ da ki evlatları hakkında şu ana kadar her hangi bir belgeye rastlanmamıştır. Belgeye dayanmadığı için, aklımda tahmin ettiğim iki aile ismini saklı tutmaktayım.
YANLIŞ BİLDİKLERİMİZ; !!!
Şeyh Ali Baba evsanesi!!!, Demek ki planlı bir yerleşme var, babasına küsmemiş!
Şeyh Ali Baba!!! Değil, Ahi Ali. Kaynaklarda Ahi Ali olarak geçmektedir.
Erzincan!!! Anadolu Erzincanı değil, Orta Asya Erzincanı.
Alevi Köyü sav’ı gerçek değil!!! Halvetiyye tarikatı tamamen sunui bir tarikatır,Tut gibi yerde önemli bir tarikat merkezinin olması halk folklörünü yönlendiren etkenlerden biridir.
Mahmut Arslantaş /04/01/2016/ Bocholt.de
Merhaba Mahmut, her zamanki gibi ögretici olmus, tesekürler.