Corona, Cavıd 19’un bölgemizdeki asıl adı Karaölet (Kara ölüm) yada Mittiktir(tutmak, sancı). Yani bize hiç yabancı değil, daha önce de biz bu felaketi yaşadık. Adına ne derseniz deyin bazan bölgesel lokal kalsada, bazan kıtalar arası yayılıp şimdiki gibi bir pandemic ye dönüşe bilmekte ki yüzyıllar boyuncada buklelemen rengi gibi mutasyona uğrayıp isim değiştirmiştir. Adı konmayan, tedavisi yüzyıllardır bulunmayan virüsler bölgemiz etkisi altına alıp, Sefaletlere sefilliklere ve kıtlıklara sebeb verip, ilimiz Adıyaman’ı körleri ve topalı menşur bir şehir haline getirmiştir. Fakat altın da yatan nedeni bilinmeden bazan kerç (alay etme) bazan traji komik aşağılanmaları çok ama çok duyduk ve yaşadık. Halbuki böylemi; Doğal afet kabul edilen Sel, deprem, aşırı sıcak ve soğuklar, kuraklıklar kıtlığı, kıtlık ise Veba ve Kolera salgınları tetiklemiştir. 16 Haziran 1889 yılında hele bir çekirge istilası var ki Tut ve Salah’ı karşı, karşıya getirmiştir.

Hiç bir zahire bırakmayan çekirge saldırısı insanların hayvan dışkısından tene toplamalarına sebebiyet vermiş, bahar gelincede halk ot ve çeşitli bitkileri yemek zorunda kalmıştır.

VEBA; 1813-14 yıllarında Sivas ve Malatya da ilk defa görülen veba salgını 1838 yılında zirve yapmıştır. Tut ve çevresinde de bir çok insanın ölmesine, askeri birliklerin telefine(bir çok tutlu asker de var) ve köylerin temaman yok olmasına sebep olmuştur.

En çok etkilenen köyler ise %100 Bayıl, %50 Terentil ve %30 Şerefli insanını kayıp etmiştir. Hastalık o kadar etkili olmuştur ki üzerine maniler söylenmiş;

Şerefli’de başladı

Terentil’de kışladı

Hele gidin Koçbayılda ne işled

. Belgelerden anlaşılıyor ki veba dan millet köylerini terk etmek zorunda kalıyor, Malatya, Tut ve Semsur (Adıyaman) tüm bölge karantinaya alınıyor Söylenen o ki; iki yıl Bayıla girilemiyor ve iki yıl sonra ancak 17 evler ile bugünkü Bayılın temeli atılıyor.

KOLERA;1891 yılında Şam ve civarında Afrikadan kaynaklı kolera görülüp, iki yıl sonra 1893’de bölgemize sıçramıştır. En çok etkilenilen Halep ve Adıyaman bölgesi oldu. Jandarma ve Süvari birlikleri bölgeyi kordon altında önlemler aldılar. Mısır kaynaklı trahom önceki yüzyıllarda görülse de bölgemizi Kolera 1925 yılında zirve yapmıştır. koleradan sonra frengi, çiçek ve kuduz hastalıkları takip etmiştir. Avrupa dahil tüm kıtalarda görülen bu hastalıklar halbuki sadece bize mahsus bir hadise olmamasına rağmen, sadece daha çok etkilendiğinden, tüm bu hastalıkların toplamı neticesinde Körü ve Topalı meşhur il tabakasına yükselmiştir Adıyaman!

Hata Avrupada ki Karaölet (Karaölüm) aynı manaya gelen black death- schwarzer tod adlayıyla bilinmektedir. Corona salgını ile hastalıkların nasıl yayıldığını bu gün daha iyi görmekteyiz.Yukarıda bahsi geçen konuda ise Tut ve Adıyaman, Malatya, Halep aynı güzergahtaki kervan Haç ve savaş yolları üzerinde olduğunu aklımızda tutmamız gerek. Kara ölün gele Babamittik çıkasıca bu hastalıklardan türetilmiş beddua ve terimlerdendir.

Herkese saglıklı gönler dilerim.

Mahmut Arslantaş 31/03/ 2020 bocholt.de